Το 33ο Συνέδριο των ηγετών των χωρών του ΝΑΤΟ που διεξήχθη από τις 9 έως τις 11 Ιουλίου στην Ουάσινγκτον θα καταγραφόταν ασφαλώς ως γεγονός αλλά μπορεί και να ‘‘περνούσε απαρατήρητο’’ μια που και η ατζέντα του αλλά και η ομοψυχία στις γενικές αρχές και στοχοθεσίες της Βορειοαντλαντικής Συμμαχίας θεωρούνταν εξαρχής δεδομένες. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός όμως ήταν εκείνος που επεφύλασσε μια απροσδόκητη έκπληξη για όλους μας.
Αναφέρομαι βεβαίως στη συνέντευξή του στο ‘‘ΝΑΤΟ Public Forum’’ και σε όσα είπε στην Αμερικανίδα ακαδημαϊκό και πρώην αναπληρώτρια σύμβουλο εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, κ. Nadia Schadlow. Καταρχάς, λοιπόν, αφενός επειδή έγινε πολύς λόγος για το ακριβές περιεχόμενο των όσων είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης και αφετέρου καθώς η αληθής εκφορά και η πραγματιστική ερμηνεία των λεγομένων του είναι αυτά που έχουν απόλυτη σημασία, θα περιγράψω, εν συντομία, τι είδα και άκουσα εγώ προσωπικά στο σχετικό βίντεο (ίδετε στη διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=3BOCQ5oH9qE, ειδικά τα λεπτά από το 5.25 έως το 7.00).
Η κ. Schadlow ισχυρίστηκε ότι η Ελλάδα είναι μια από τις χώρες της πρώτης γραμμής (one of the leading states) ως προς τον εφοδιασμό της Ουκρανίας με πυραύλους και πυρομαχικά (missiles and ammunition) και ρώτησε τον Πρωθυπουργό για το τι πρέπει να κάνει γρήγορα το ΝΑΤΟ ώστε να επισπευτούν οι εξελίξεις στο μέτωπο της Ουκρανίας και για το πώς θα μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα τους επόμενους μήνες. Ο Πρωθυπουργός απάντησε ότι, παρά κάποιες αντίθετες προβλέψεις, η Ευρώπη (η ΕΕ) παραμένει ενωμένη, υπέρ της Ουκρανίας και κατά της Ρωσίας, και ότι αποφασίστηκε πριν λίγους μήνες η ΕΕ να χορηγήσει στην Ουκρανία οικονομική βοήθεια 50 δισ. ευρώ. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ, όσο μπορούν, προμηθεύουν με πολεμικό υλικό την Ουκρανία (member states are providing Ukraine with defense capabilities) και θα συνεχίσουν να το πράττουν (and we will continue to do so) και πρωτοβουλίες όπως η τσεχική (Chech initiative, https://www.euractiv.com/section/politics/news/ammunition-from-czech-initiative-reaches-ukraine/) βοηθούν στο να παραδίδεται το συντομότερο το πολεμικό υλικό στους Ουκρανούς, αλλά την ίδια ώρα, είπε ο Πρωθυπουργός, πρέπει να κοιτάξουμε στις ‘‘τρύπες’’ που αυτό (η αποστολή όπλων στην Ουκρανία) προξένησε στις αμυντικές μας ικανότητες (at the same time we need to look at the holes this has created to our defense capabilities) και στον βαθμό που μιλάμε για εξελιγμένα αμυντικά συστήματα πρέπει να σιγουρέψουμε ότι έχουμε τα βασικά (as much as we talk about sophisticated systems, we also need to make sure that we have the basics).
Είναι σαφές, επομένως, το τι ακριβώς είπε ο Πρωθυπουργός, ο οποίος μπορεί να μην αναφέρθηκε άμεσα στην Ελλάδα αλλά μιλώντας για τα κράτη-μέλη της ΕΕ παραδέχθηκε κατηγορηματικά και ανεπιφύλακτα ότι η αμυντική θέση και ικανότητά τους αποδυναμώθηκε με την αποστολή όπλων στην κυβέρνηση Zelensky. Δεδομένου, κατά συνέπεια, ότι και η Ελλάδα είναι ένα από τα κράτη-μέλη της ΕΕ και δη, όπως τόνισε η κ. Schadlow, πρωταγωνίστησε κιόλας στην αποστολή εξοπλισμού στην Ουκρανία, η ‘‘οπή’’ στις αμυντικές ικανότητες, για την οποία μίλησε ο Πρωθυπουργός, αφορά και τη χώρα μας βεβαίως και είναι ξεκάθαρα ομολογημένη, αν δε συνεκτιμήσουμε και τον πρωταγωνιστικό μας ρόλο, κατά τα λεγόμενα της κ. Schadlow, μπορεί να είναι (πέρα από ομολογημένη) και διόλου….ευκαταφρόνητη!
Το παρόν κείμενο, λοιπόν, ακολουθώντας το ‘‘μονοπάτι’’ της Κοινής Λογικής, έχει δύο στόχους: Αφενός αναζητεί τα κριτήρια για να αξιολογηθεί από τους Έλληνες πολίτες η παραπάνω δήλωση του Πρωθυπουργού, πρέπει δηλαδή να δούμε τι ακριβώς πρέπει να έχουμε υπόψη μας και το πού θα στηριχθούμε για να κρίνουμε τα λεγόμενά του και αφετέρου στοχεύει να επισημάνει όχι μόνο τον πολιτικό αντίκτυπο της συγκεκριμένης πρωθυπουργικής δήλωσης αλλά και τον τρόπο που θα έπρεπε να αντιδράσουν επ’ αυτής οι δυνάμεις, κυρίως οι αντιπολιτευόμενες, του πολιτικού μας συστήματος.
Πρώτα όμως, εφόσον η δήλωση του Πρωθυπουργού αφορά το (‘‘τρυπημένο’’) επίπεδο άμυνας της χώρας και δη της άμυνας που είναι ανατεθειμένη στις ένοπλες δυνάμεις μας, φρονώ ότι πρέπει να αποσαφηνιστούν τα εξής (που θα βοηθήσουν και στην αποκρυστάλλωση του πρώτου κριτηρίου επί των πρωθυπουργικών λεγομένων):
Με βάση, λοιπόν, το άρθρο 45 του Συντάγματός μας, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της Xώρας ενώ τη διοίκησή τους ασκεί η Κυβέρνηση, όπως νόμος ορίζει. Η αρχηγία των ενόπλων δυνάµεων μάλιστα αποτελεί ειδικότερα µία από τις ‘‘εκτελεστικές’’ ή άλλως διοικητικές αρμοδιότητες του Ανώτατου Άρχοντα του Κράτους, µε ιδιαίτερα συμβολική αξία και έντονο ιστορικό φορτίο. Διέπεται, συνεπώς, τόσο από τα άρθρα 30 και 50 του Συντάγματος σχετικά µε τον ρόλο του Προέδρου της Δημοκρατίας, όσο και από τον θεμελιώδη κανόνα της προσυπογραφής (άρθρο 35 του Συντάγματος).
Τη δε διάκριση μεταξύ αρχηγίας και διοίκησης των ενόπλων δυνάµεων καθώς και τη συναγόµενη αρχή της υπαγωγής αυτών στη δημοκρατικά νομιµοποιηµένη εκάστοτε πολιτική εξουσία αποκρυσταλλώνει ο εφαρµοστικός του άρθρου 45 Συντάγματος νόμος, ήτοι ο ν. 2292/1995.
Σύμφωνα με τον νόμο αυτόν, λοιπόν, η Εθνική Άμυνα περιλαμβάνει το σύνολο των λειτουργιών και δραστηριοτήτων, που αναπτύσσονται από το Κράτος, με σκοπό την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας, της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας και της ασφάλειας των πολιτών εναντίον οποιασδήποτε εξωτερικής επίθεσης ή απειλής, καθώς και την υποστήριξη των εθνικών συμφερόντων. Η ευθύνη για την άμυνα της Χώρας ανήκει στην Κυβέρνηση, η οποία καθορίζει την Πολιτική Εθνικής Άμυνας και ασκεί σύμφωνα με το άρθρο 45 του Συντάγματος τη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων δια του Υπουργού Εθνικής Άμυνας (ΥΕΘΑ), ο οποίος δρα στο πλαίσιο του νόμου και των σχετικών αποφάσεων του Υπουργικού Συμβουλίου και του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εξωτερικών και Άμυνας και σήμερα Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Άμυνας (ΚΥΣΕΑ), όπως μετονομάστηκε με τον νόμο για το ‘‘επιτελικό κράτος’’ (Ν. 4622/2019).
Ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας είναι υπεύθυνος έναντι της Κυβέρνησης για τη διοίκηση και τον έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων. Προΐσταται του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και των Ενόπλων Δυνάμεων και υλοποιεί την Πολιτική Εθνικής Άμυνας που εκάστοτε διαμορφώνεται από το ΚΥΣΕΑ, σύμφωνα και με τις κατευθύνσεις της Κυβέρνησης (ΣτΕ Ολ 2192/2014). Η δε Βουλή ασκεί κοινοβουλευτικό έλεγχο στις Ένοπλες Δυνάμεις δια του Υπουργού Εθνικής Άμυνας, ο οποίος είναι υπεύθυνος ενώπιον της.
Το ΚΥΣΕΑ που σύμφωνα με τον παραπάνω νόμο για το ‘‘επιτελικό κράτος’’ (άρ. 7§5 Ν. 4622/2019) είναι αρμόδιο για τη διαμόρφωση διυπουργικών πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων σε θέματα που αφορούν στην ασφάλεια της Χώρας, μεταξύ άλλων, εγκρίνει και τα μακροπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα προγράμματα ανάπτυξης των αμυντικών ικανοτήτων της Xώρας, καθώς και τα μείζονα προγράμματα εκσυγχρονισμού, έρευνας, προμήθειας και παραγωγής αμυντικών μέσων και υλικού και παράλληλα αποφασίζει και για τη διάθεση εθνικών δυνάμεων στο πλαίσιο διεθνών υποχρεώσεων.
Μάλιστα, η διάταξη, περί ενόπλων δυνάμεων, του άρθρου 45 του Συντάγματος αφορά τον σκληρό πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας και γι’ αυτόν τον λόγο, το ενωσιακό δίκαιο δεν τυγχάνει εδώ εφαρµογής ούτε διαπλέκεται εµµέσως µε το εθνικό Σύνταγμα. Περαιτέρω, στο ανώτατό της επίπεδο, η Ελληνική Δικαιοσύνη έχει υπογραμμίσει (ΣτΕ Ολ. 2192/2014) ότι η αποστολή των ενόπλων δυνάμεων, όπως εξειδικεύεται από τους εκτελεστικούς του άρθρου 45 του Συντάγματος νόμους (που συνίσταται, ως ήδη τονίστηκε παραπάνω, στη διασφάλιση της εθνικής άμυνας, έννοια στην οποία περιλαμβάνεται η διαφύλαξη της εθνικής ανεξαρτησίας, η προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, η προστασία των Ελλήνων πολιτών έναντι εξωτερικών επιθέσεων και απειλών και η εν γένει υποστήριξη των εθνικών συμφερόντων, σκοπών), είναι άμεσα συνυφασμένη με σκοπούς που εκ της φύσεώς τους συνάπτονται ουσιωδώς με την ίδια την κρατική υπόσταση. Έτσι, η εθνική άμυνα, η δημόσια τάξη και η κρατική ασφάλεια, κατεξοχήν δημόσιες εξουσίες και εκφράσεις κυριαρχίας, αποτελούν αρμοδιότητες αναπόσπαστες από τον πυρήνα της κρατικής εξουσίας.
Κατόπιν των παραπάνω, συνεπώς, που κατοχυρώνονται στο Σύνταγμα και στους εκτελεστικούς του νόμους, φρονώ ότι είμαστε σε θέση να καταλάβουμε όλοι και να διαμορφώσουμε το πρώτο κριτήριο της σκέψης μας για τη συγκεκριμένη δήλωση του Πρωθυπουργού: Η ‘‘τρύπα’’, λοιπόν, στις αμυντικές ικανότητες της χώρας είναι πρακτικά ‘‘τρύπα’’ στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας και σε θεμελιακό πυλώνα που αυτή (η κρατική εξουσία) ‘‘γεννήθηκε’’ και υπάρχει για να υπηρετεί: την εθνική ασφάλεια. Ειδικότερα, η ‘‘τρύπα’’ στον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεων που συστάθηκαν για να υπηρετούν την εθνική άμυνα, είναι ‘‘τρύπα’’ στην επαρκή και αποτελεσματική υπεράσπιση της εθνικής μας ανεξαρτησίας, είναι οικειοθελής μείωση της δυνατότητας του στρατού μας για προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, αυτοπεριορισμός των μέσων για την επίτευξη των εθνικών στόχων και συμφερόντων και συνεπαγωγικά, ισχυόντων όλων των παραπάνω, ‘‘τρύπα’’ στην ίδια την κρατική υπόσταση και την εθνική προοπτική. Και δη ‘‘τρύπα’’ χωρίς η ίδια η χώρα να βρίσκεται σε πόλεμο ή χωρίς να επίκειται ορατός πόλεμος στον οποίο θα συμμετέχει.Το δε δεύτερο κριτήριο της σκέψης μας για τη δήλωση του Πρωθυπουργού ‘‘εξάγεται’’ από ένα…. βιβλίο! Ναι, μην σας φαίνεται περίεργο, από ένα βιβλίο και συγκεκριμένα από το βιβλίο του έγκριτου Καθηγητή Ιστορίας που δυστυχώς ‘‘χάσαμε’’ το 2023, κ. Γιώργου Δερτιλή, με τον τίτλο ‘‘Επτά Πόλεμοι, τέσσερεις εμφύλιοι, και επτά πτωχεύσεις’’. Στο βιβλίο του (που αξίζει κάθε Έλληνας να διαβάσει) ο κ. Δερτιλής με συντομία μεν αλλά με επιστημονική και ιστορική ακρίβεια και επάρκεια ωστόσο, μας θυμίζει ότι στα 200 (περίπου) χρόνια της ανεξαρτησίας μας περάσαμε, ως ‘‘ανεξάρτητο ελληνικό κράτος’’ από 7 πολέμους, 4 εμφυλίους και 7 πτωχεύσεις…. Στα 200 (περίπου) χρόνια όμως του σύγχρονου νεοελληνικού κράτους ακόμη και αν η χώρα μας βρισκόταν η ίδια σε πόλεμο (και όντως βρέθηκε 7 φορές), ακόμη κι αν πολεμούσαμε μεταξύ μας, σκοτώνοντας ο ένας τον άλλο (και όντως αλληλοεξοντωθήκαμε 4 φορές), ή ακόμη και αν η χώρα ήταν επισήμως ή de facto χρεωκοπημένη (και όντως χρεωκοπήσαμε 7 φορές) και πρακτικά πάντως υπό διεθνή επιτήρηση λόγω της χρεωκοπίας και της οικονομικής της ταπείνωσης, δεν βρέθηκε ποτέ Πρωθυπουργός της που να δηλώσει (ή έστω να εννοεί ή να παραδέχεται με τα λεγόμενά του) ότι κατά τη διάρκεια της θητείας του προκλήθηκαν ‘‘τρύπες’’ στις ελληνικές αμυντικές ικανότητες (holes to our defense capabilities)! Με βάση, συνεπώς, τα δύο ουσιώδη και βαρύνοντα, τουλάχιστον κατ’ εμέ, παραπάνω κριτήρια έχω την άποψη ότι μπορούμε να κρίνουμε το περιεχόμενο, τη σημασία και τον ευρύτερο πολιτικό αντίκτυπο, εντός και εκτός Ελλάδας, της περί ης ο λόγος δήλωσης του Κυριάκου Μητσοτάκη, μιας δήλωσης πρωτοφανούς στα ιστορικά χρονικά με ‘‘απύθμενες’’ γεωπολιτικές συνέπειες και στρατηγικές συνεπαγωγές, η οποία, ωστόσο, ‘‘υποβαθμίστηκε’’ ή ακόμη και ‘‘κρύφτηκε’’ από τα (περισσότερα) εγχώρια ΜΜΕ, προς απορία (όχι μόνο εμού αλλά και ίσως) πολλών συμπολιτών μας!Το δεύτερο ενδιαφέρον πεδίο (πέραν από τον σχηματισμό ορθολογικών κριτηρίων κατανόησης της πρωθυπουργικής δήλωσης) είναι αυτό της αντίδρασης των δυνάμεων του πολιτικού μας συστήματος. Αν, με την αποστολή όπλων στην Ουκρανία, ήδη έχουμε ‘‘τρύπες’’ και στις δικές μας αμυντικές ικανότητες, όπως μας διαβεβαίωσε ο Πρωθυπουργός, πόσο μεγάλες είναι οι ‘‘τρύπες’’; Πόσο και πώς επηρεάζουν τη δυνατότητα άμυνας των ενόπλων δυνάμεων μας και επαγωγικά το επίπεδο της εθνικής μας ασφάλειας; Πόσα και ποια όπλα στείλαμε στην Ουκρανία; Πόσο κοστίζουν και πόσο επιβαρύναμε τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας; Για πόσο καιρό διατηρούνται αυτές οι ‘‘τρύπες’’; Καλύπτονται, και αν ναι, σε πόσο καιρό και με ποιο ακριβώς κόστος; Και χωροθετικά, πού αδυνάτισε η ελληνική άμυνα; Με άλλα λόγια, από πού ακριβώς λήφθηκε ο πολεμικός εξοπλισμός για να μεταφερθεί στην Ουκρανία και άρα ποια ακριβώς είναι εκείνα τα γεωγραφικά ‘‘σημεία’’ της πατρίδας μας που αποδυναμώθηκαν αναφορικά με τις αμυντικές τους δυνατότητες; Τα ΜΜΕ, όπως παραπάνω τόνισα (για ‘‘κάποιους’’ λόγους) μπορούν στην πλειονότητά τους να σιωπούν, ωστόσο με όσα ανέφερα ανωτέρω για το Σύνταγμα και το ειδικότερο εφαρμοζόμενο νομικό πλαίσιο, αναμένονται, και ας άργησαν, 4 επιμέρους ενέργειες από τους πολιτικούς παράγοντες της χώρας. Κατά πρώτον, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κατ’ άρθρο 45 του Συντάγματος, έχει δικαίωμα (εγώ δε θα έλεγα ύψιστη και μέγιστη εν προκειμένω υποχρέωση) να καλέσει τον Πρωθυπουργό στο Προεδρικό Μέγαρο και να ενημερωθεί σχετικώς. Κατά δεύτερον, η αντιπολίτευση της χώρας οφείλει να ασκήσει κοινοβουλευτικό έλεγχο υποβάλλοντας άμεσα επίκαιρη ερώτηση στον Υπουργό Εθνικής Άμυνας (ίδετε παραπάνω όσα γράφηκαν για αυτόν). Κατά τρίτον, ειδικότερη και πιο λεπτομερής συζήτηση του θέματος οφείλεται να λάβει χώρα στη Διαρκή Επιτροπή Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής. Και κατά τέταρτον, στη λεγόμενη ‘‘ώρα του Πρωθυπουργού’’, ο Κυριάκος Μητσοτάκης οφείλει να εμφανιστεί και να δώσει εξηγήσεις για όσα δήλωσε. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, έχει, κατά τη γνώμη μου, και ο ελληνικός λαός το δικό του χρέος εν προκειμένω. Ποιο είναι αυτό; Μα, να απαντήσει βεβαίως στην εξής ερώτηση: Άσχετα αν, στην αρχή, η συστοίχιση της χώρας μας με την Ουκρανία υπαγορευόταν (έστω κατ’ ορισμένους) από την πάγια τοποθέτησή μας στο ‘‘στρατηγικό άρμα’’ και ‘‘γεωπολιτικό δυναμικό’’ της Δυτικής Συμμαχίας, πώς χαρακτηρίζεται ο Έλληνας Πρωθυπουργός που παραδέχεται ότι η χώρα του αποδυναμώθηκε έκτοτε αμυντικά (έχει ‘‘τρύπες’’ στην άμυνά της), τη στιγμή που απέναντι μας, από την άλλη πλευρά του Αιγαίου, έχουμε τον 8ο ισχυρότερο στρατό του κόσμου, τη στιγμή που στις στρατιωτικές δαπάνες η Τουρκία είναι 22η παγκοσμίως, τη στιγμή που οι Τούρκοι έχουν τη δική τους αμυντική βιομηχανία και αυξάνουν τον αμυντικό τους προϋπολογισμό κατά 150% για το 2024, τη στιγμή που η Τουρκία είναι ο 11ος μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων στον Πλανήτη, τη στιγμή που έδειξε έμπρακτα ότι δεν διστάζει να επιτεθεί σε γειτονικές χώρες και να εμπλακεί σε πολέμους, τη στιγμή που διατηρεί νεοθωμανικές ηγεμονικές τάσεις στον περιφερειακό συσχετισμό δυνάμεων και δεν σταματά, ακόμη και αν …. ‘‘υπογράφει’’ με εμάς…. ‘‘σύμφωνα φιλίας’’ (Δεκέμβριος 2023), να κρατά σε ισχύ διαρκώς και αταλάντευτα το γνωστό ‘‘casus belli’’ και να ομιλεί συνεχώς περί την ‘‘αποστρατιωτικοποίηση’’ των νησιών μας μέχρι και την περίφημη ‘‘Γαλάζια Πατρίδα’’ και εν τέλει, τη στιγμή που η ίδια η αδερφή του Πρωθυπουργού, πριν λίγο καιρό, είχε αμφισβητήσει τη χρεία και σκοπιμότητα της εμπλοκής μας στον πόλεμο της Ουκρανίας;
Η απάντηση είναι όλη δική σας……
* Ο Χρήστος Γκουγκουρέλας είναι Δικηγόρος, LLM in International Commercial Law, LLM in European Law, Cer. LSE in Business, International Relations and the political science
